Information in Polish

Czym jest ‘GEOFIN’?

GEOFIN: ‘Zachodnie Banki w Europie Wschodniej: Nowe Geografie Finansjalizacji’ to pięcioletni projekt badawczy finansowany przez European Research Council (ERC). Jak wskazuje nazwa projektu, nasze badania skupiają się na ‘finansjalizacji’ – procesie, który można w skrócie opisać jako wzrost kontroli rynków finansowych nad społeczeństwami i gospodarką.Finansjalizacja jest obecnie uznawana za jeden z najważniejszych elementów współczesnego, opartego na nierównościach kapitalizmu, oraz za głowną przyczynę ostatniego kryzysu finansowego. Lepsze zrozumienie finansjalizacji jest zatem niezbędne w celu osiągnięcia stabilnego i sprawiedliwego systemu finansowego w Europie – takiego, który działałby z korzyścią dla wszystkich obywateli.

W celu zbadania finansjalizacji oraz jej konsekwencji, projekt GEOFIN skupia się na postkomunistycznych społeczeństwach Europy Środkowo-Wschodniej. Projekt ten jest w szczególności zainteresowany sposobami w jakie banki zachodnie przeniknęły do tego regionu, oraz rozwiązaniami zastosowanymi przez nie w tym całkowicie nowym kontekscie. Europa Środkowo-Wschodnia stawi bowiem kontekst niezwykle interesujący i jednocześnie znacząco różny od jakiekolwiek innego kontekstu we współczesnym świecie. Jak wiadomo, społeczeństwa i gospodarki w postkomunistycznej Europie Wschodniej były w przeszłości budowane na zasadach przeciwnych zasadom na których opieraja sie finansjalizacja. Według utopijnych założeń systemu komunistyczego potrzeby jednostek miały być zaspokajane poprzez kolektywizm; pieniądz natomiast miał przestać istnieć. Po upadku systemu socjalistycznego społeczeństwa Europey Środkowo-Wchodniej doświadczyły jednakże radykalnego przeewaluowania systemu norm i wartości. Tempo oraz rozmiar transformacji ustrojowej były bezprecedensowe. Gospodarka prorynkowa niemal z dnia na dzień wprowadziła mechanizmy konkurencji, w ramach których pieniądz stanowi (prawie) wszystko.  To właśnie w tym kontekście zachodnie banki wkroczyły do Europy Wschodniej i zaczęły oferować swoje usługi, z których większość nie istniała wcześniej w tym regionie. Banki te (które są prawie wyłacznie bankami zachodnioeuropejskimi) miały w związku z tym możliwość zbudowania swoich operacji według własnego uznania. W ten sposób wykreowały one nowe wzorce finansjalizacji. Głównym przejawem tego procesu był gwałtowny wzrost dostępu do instrumentów kredytowych, co z koleji doprowadziło do dramatycznego wzrostu zadłużenia (w szczególności zadłużenia gospodarstw domowych). Wzrost zadłużenia w krajach Europy Środkowo-Wschodniej odzwierciedla zatem procesy finansjalizacji społeczeństw zachodnich, aczkolwiek ma to miejsce w znacząco innym kontekscie.

Projekt GEOFIN wykorzystuje kraje Europy Środkowo-Wschodniej jako przykład pozwalający na zgłebienie zjawiska finansjalizacji w tych wyjątkowych, wciąż nie do końca zbadanych warunkach. Głównym celem projektu jest analiza sposobów w jaki państwa, banki, oraz gospodarstwa domowe poddają się procesom finansjalizacji (w kontekscie postsocjalistycznym) oraz zbadanie konsekwencji jakie te procesy mogą mieć zarówno dla społeczeństw będących przedmiotem tych badań, jak i dla całej Europy. Główne pytania badawcze projektu GEOFIN to:

• Do jakiego stopnia procesy finansjalizacji w postsocjalistycznej Europie Środkowo-Wschodniej różnią się od procesów finansjalizacji zachodzących w krajach zachodnich? Jaką rolę w tych procesach pełni spuścizna systemów socjalistycznych?
• W jaki sposób bankom zachodnim udało się przeniknąć do postsocjalistycznych krajówEuropy Środkowo-Wschodniej? W jaki sposób można połączyć te procesy z finansjalizacją mającą miejsce w szerszym, europejskim kontekscie?
• Jak postkomunistyczne kraje Europy Środkowo-Wschodniej plasują się w kręgach zachodnich finansów? Jakie są tego konsekwencje?
• W jaki sposób gospodarstwa domowe w krajach Europy Środkowo-Wschodniej angażują się w interakcje z nowymi systemami finansowymi?
• Jaką rolę w tych procesach pełni geografia (przestrzeń, miejsca, skala)? Jakie ma to znaczenie dla teori finansjalizacji?
• Czego możemy nauczyć się na podstawie doświadczeń z Europy Środkowo-Wschodniej w kwestii poszukiwań zrównoważonej przyszłości finansów w Europie – takiej, która byłaby kompatybilna ze zobowiązaniami Unii Europejskiej na rzecz spójności ekonomicznej, społeczniej oraz terytorialnej?

W ramach próby odpowiedzi na te pytania, projekt GEOFIN ma również w założeniu pilotaż nowej koncepcji jaką są ‘łańcuchy finansowe (Sokol, 2017). ‘Łańcuchy finansowe’ mogą być zdefiniowane jako połączenia finansowe poprzez które pieniądz (oraz wartość) przepływa pomiędzy kluczowymi aktorami gospodarki (takimi jak gospodarstwa domowe, państwa, banki, przedsiębiorstwa) i wiąże ich ze sobą w ramach tego procesu. Projekt zakłada dogłębne zbadanie tych ‘łańcuchów finansowych’, które stworzone są poprzez rozwój kredytów oraz ich spłat (takich jak, na przykład, kredyty hipoteczne dla gospodarstw domowych), oraz tego, w jaki sposób owe ‘łańcuchy finansowe’ zmieniają się w zależności od kontekstu geograficznego.

Geograficznie GEOFIN skupia się na jedenastu postkomunistycznych krajach w Europie Środkowo-Wschodniej, ktore są członkami Unii Europejskiej (UE). Są to te kraje postkomunistyczne, które całkowicie zliberalizowały swoje systemy finansowe w ramach przystąpienia do UE, i które w związku z tym są najbardziej otwarte na kapitał banków zachodnich. W ramach naszego projektu kraje te zostały podzielone na następujące trzy grupy: ‘Europa Środkowa’ (Polska, Czechy, Słowacja, Słowenia oraz Węgry); kraje Bałtyckie (Estonia, Łitwa, Łotwa) oraz ‘Europa Południowo-Wschodnia’  (Rumunia, Bułgaria, Chorwacja) (Rys. 1).

Oprócz dogłębnej analizy finansjalizacji państw, gospodarstw domowych oraz banków tych krajach, celem projektu GEOFIN jest wyjaśnienie, w jaki sposób przedstawione wyżej procesy łączą się z szerszymi procesami finansjalizacji w Europie, oraz w jaki sposób przyczyniają się one do nierównomiernego rozwoju w Unii Europejskiej. W ramach odpowiedzi na te pytania, badania projektu GEOFIN mają również na celu stymulację debaty na temat przyszłosci finansów w Europie.

Dodatkowe informacje:

Wersja angielska powyższego tekstu dostępna jako: GEOFIN Blog #1

Więcej informacji na temat projektu GEOFIN dostępne na anglojęzycznej wersji naszej strony internetowej:

https://www.geofinresearch.eu/ lub pod adresem mailowym: geofin@tcd.ie

Bibliografia:

Sokol, M. (2017) Financialisation, financial chains and uneven geographical development in Europe: Towards a research agenda. Research in International Business and Finance. Vol. 39, Part B, pp. 678-685. DOI: http://dx.doi.org/10.1016/j.ribaf.2015.11.007